- Wywiad ze sprzedającym
Rozmowa z osobą, która sprzedaje instrument powinna być zawsze pierwszym krokiem w procesie zakupu instrumentu używanego. W ten sposób można uzyskać informacje na temat historii napraw i remontów danego instrumentu, daty jego produkcji czy sposobu wykorzystywania. Taka wiedza z pewnością pozwoli ukierunkować dalsze działania w ocenie instrumentu. Nie zawsze jednak pozyskanie tych informacji będzie możliwe, ponieważ zdarzają się oferty sprzedaży przez pośredników lub przez osoby, które nie miały nigdy wcześniej styczności ze sprzedawanym instrumentem. Tak jest na przykład w przypadku sprzedaży przedmiotu odziedziczonego.
2. Oględziny
Dziś kupno instrumentu przez Internet z dostawą do domu to nic dziwnego. Jednak praktyka ta, która doskonale sprawdza się w przypadku instrumentów nowych, nie jest stuprocentowo pewnym rozwiązaniem dla instrumentów używanych. Najlepiej umówić się ze sprzedającym na oględziny oferowanego przedmiotu. Można pójść jeszcze o krok dalej i zaproponować wspólną wizytę w serwisie instrumentów dętych. Doświadczony serwisant z pewnością pomoże w rzetelnej ocenie stanu technicznego jak i wycenie instrumentu.
Jeśli w celu dokonania oględzin spotkamy się ze sprzedającym w jego miejscu zamieszkania, spróbujmy zwrócić uwagę na to w jakich warunkach instrument był przechowywany. Wpływ odpowiedniego przechowywania instrumentu na jego kondycję opisałem we wcześniejszym artykule.
3. Numery seryjne
Podczas oględzin warto w pierwszej kolejności przyjrzeć się numerom seryjnym instrumentu. W klarnetach są one nabijane w dwóch miejscach: od spodniej strony górnego i dolnego korpusu, najczęściej w okolicy łączenia korpusów oraz tulei łączącej dolny korpus z czarą głosową. Kluczową sprawą jest porównanie ze sobą tych dwóch numerów – powinny być identyczne. Jeśli tak nie jest, to oznacza, że części korpusu pochodzą z dwóch różnych instrumentów. Wartość użytkowa takiego klarnetu bardzo spada, gdyż nie możemy mieć pewności co do wzajemnej komplementarności korpusów. Z zewnątrz może się wydawać, że wszystko jest w porządku. Jednak należy pamiętać, że drewno użyte do budowy tych korpusów pochodzi najprawdopodobniej z różnych serii. Mogło zatem pochodzić z odmiennych źródeł, a sposób i czas jego sezonowania mogły być niejednakowe. To z kolei prowadzi do powstania różnic we właściwościach akustycznych korpusów, a przede wszystkim we właściwościach fizycznych. Może dojść do sytuacji gdzie tempo i zakres naturalnych zmian objętości drewna są różne dla górnego i dolnego korpusu. Istnieje więc duże ryzyko wystąpienia niepożądanych naprężeń i w konsekwencji uszkodzeń drewna, szczególnie w okolicy łączenia korpusów.
W saksofonach numer seryjny jest nabijany najczęściej na końcu stożkowatej rury korpusu, w pobliżu jej łączenia z kolanem. W tym przypadku warto zwrócić uwagę, czy numer jest czytelny i wybity równo. Jeśli cyfry są zamazane, to możliwe, że instrument był wcześniej piaskowany i potem ponownie lakierowany. Niestety, zdarzają się przypadki oszustw polegających na nabijaniu innego numeru seryjnego niż oryginalny. Ta nieuczciwa praktyka może mieć miejsce szczególnie w odniesieniu do drogich modeli saksofonów, gdzie niektóre egzemplarze osiągają ceny rzędu kilkudziesięciu tysięcy złotych!
Z numeru seryjnego możemy odczytać przybliżoną datę produkcji instrumentu. Takie informacje są szeroko dostępne w Sieci, na przykład tu: https://www.saxophone.org ,czy tutaj: http://www.woodwind.org
4. Podstawowa kontrola techniczna
Po weryfikacji numeru seryjnego można przystąpić do sprawdzenia podstawowych funkcji instrumentu. Najlepiej skorzystać z pomocy serwisu instrumentów dętych. Jednakże podstawowej oceny można dokonać również we własnym zakresie.
Warto przyjrzeć się poduszkom. Zdarza się, że są one już mocno spracowane. Świadczą o tym intensywnie brązowy lub szarawy kolor, popękana skóra oraz charakterystyczne brzęczenie lub mlaskanie podczas pracy poduszek na otworach. Poduszki powinny mieć jednolity kolor i nie mogą powodować żadnych niepożądanych odgłosów podczas gry.
Następnie powinno się zwrócić uwagę na korki na łączeniach części instrumentu. Po złączeniu segmentów korki powinny zapewniać sztywność całemu korpusowi i szczelność połączeń.
Bacznej uwagi wymaga mechanika. Używany instrument może mieć już pewne luzy w mechanice, aczkolwiek zadbany egzemplarz, poddawany regularnej konserwacji nie powinien wykazywać śladów zużycia. Jeśli ruch klap generuje metaliczne dźwięki lub jeśli klapy poruszają się w poprzek osi i pomiędzy słupkami, oznacza to, że mechanika domaga się pilnej interwencji. Zaniechanie w tym zakresie poskutkuje szybką utratą właściwości klap i poduszek.
W instrumentach, których mechanika jest posrebrzana lub pokrywana niklem (szczególnie w klarnetach czy obojach) należy zbadać, czy powłoka nie posiada ubytków. W miejscach, gdzie została ona wytarta lub uszkodzona w inny sposób, mogą się pojawiać ogniska korozji. Analogicznie zwracamy uwagę na ubytki i mechaniczne uszkodzenia lakieru w saksofonach.
Czasem zdarza się, że instrumenty wykonane z metalu noszą ślady napraw blacharskich. Są one konieczne w przypadku wgnieceń powstałych na przykład na skutek upadku. Takie zdarzenie bardzo często powoduje problemy nie tylko w miejscu samego uderzenia. Może dojść na przykład do utraty szczelności klap, wygięcia osi, blokowania ruchu klap – i to w miejscach pozornie nie związanych z miejscem wgniecenia. Śladami napraw blacharskich, jakie można zaobserwować są np. pęknięcia lakieru na korpusie, wyczuwalne pod palcami pofalowania metalu czy też widoczne pod światło niewielkie grzbiety na blasze. Jeśli którykolwiek objaw jest zauważalny, to prawdopodobnie instrument mógł przejść w przeszłości naprawę blacharską. Niestety, niejednokrotnie nawet po fachowej naprawie pozostają ślady takie, jak wymienione powyżej. Wynika to z właściwości fizycznych metalu (najczęściej mosiądzu) i jego dużej plastyczności. Niezależnie od naszych przypuszczeń, w takiej sytuacji warto skontaktować się z profesjonalnym serwisem instrumentów dętych celem wykonania dokładniejszej diagnostyki.
W tym miejscu warto podkreślić, że nie każde wgniecenie jest równoważne z poważnym uszkodzeniem instrumentu. W trakcie użytkowania wielokrotnie może przecież dochodzić do przypadkowych, lekkich uderzeń korpusem w przedmioty znajdujące się wokół muzyka. Zdarza się, że takie chwile nieuwagi skutkują płytkimi wgnieceniami o średnicy kilku milimetrów. Najczęściej nie mają one żadnego wpływu na jakość brzmienia czy komfort gry na instrumencie, dlatego nie warto się nimi zbytnio przejmować. Szczególnie zaś nie powinno się podejmować napraw tego typu uszkodzeń na własną rękę, ponieważ skutek może okazać się odwrotny od zamierzonego.
W instrumentach wykonanych z drewna ważne jest, by sprawdzić, czy korpus nie posiada pęknięć. Po pierwsze dobrze jest zapytać sprzedającego, czy wcześniej instrument miał tego typu problemy. Dobrze naprawione pęknięcie rzadko ponownie daje o sobie znać, jednak zdarzają się takie sytuacje. Wówczas dobrze jest wiedzieć, na które miejsce trzeba zwracać baczniejszą uwagę. Po drugie, należy przyjrzeć się usłojeniu drewna w poszukiwaniu nienaturalnie głębokich i szerokich rys (szczególnie zaś w górnej części korpusu). Pęknięcia mogą się często pojawiać na linii otworu, zatrzymując się na jego krawędzi. Otwór bowiem osłabia nieco strukturę drewna. W klarnetach często zdarzają się szczeliny dochodzące do otworu dźwięku a1, gis1 lub kominka klapy duodecymowej.
Zwróćmy też uwagę na krawędzie czopów łączeniowych korpusu. Czasem występują w tych miejscach odpryski związane najczęściej z powstawaniem naprężeń przy składaniu lub rozkładaniu instrumentu. Są to jednak usterki, z którymi poradzi sobie każdy profesjonalny serwis.
5. „Podróbki”
Niestety na rynku wtórnym od czasu do czasu mogą pojawić się falsyfikaty instrumentów znanych i cenionych marek. Często wyglądają one identycznie jak oryginały, jednak w rzeczywistości nie mają z nimi wiele wspólnego. Są przeważnie wykonane z bardzo słabej jakości materiałów. Stąd szybko mogą się w nich pojawić oznaki korozji, ubytki powłoki lakierniczej lub galwanicznej czy nawracające problemy z regulacją mechaniki. Częstą oznaką, że instrument jest falsyfikatem jest jego zdecydowanie niższa cena w stosunku do podobnych modeli z rynku wtórnego. W przypadku takich ofert zawsze trzeba zachować szczególną ostrożność.
6. Stereotypowe myślenie
Na rynku muzycznym funkcjonuje wiele mitów i legend na temat konkretnych modeli instrumentów. Oczywiście, w każdej legendzie jest ziarnko prawdy, lecz niektóre z nich są wręcz przeciągnięte do granic absurdu. Czy naprawdę osławiony saksofon znanej marki na literę „S” z 5-cio cyfrowym numerem seryjnym, jednak zdekompletowany, zaniedbany i z licznymi uszkodzeniami będzie lepszym wyborem niż młodszy i w pełni sprawny saksofon innej marki w porównywalnej cenie? Moim zdaniem -oczywiście nie. Trzeba pamiętać, że do każdego instrumentu należy stosować indywidualne podejście – nie faworyzować na starcie, ale też nie spisywać na straty od samego początku. Niejednokrotnie jakość, brzmienie i stan zachowania instrumentu mało popularnej marki może pozytywnie zaskoczyć i sprawić, że fantazje na temat znanych modeli przestaną mieć znaczenie. Dochodzi jeszcze aspekt ekonomiczny – nawet instrument renomowanej marki, jeśli jest niekompletny lub znajduje się w złym stanie technicznym, będzie wymagał kolejnych nakładów finansowych. I to bardzo często ogromnych!
7. Podsumowanie
Zakup instrumentu nigdy nie był i nie będzie procesem łatwym. Często wymaga podejmowania trudnych decyzji. Dlatego dobrze jest skorzystać z pomocy fachowca, który jako osoba niezaangażowana bezpośrednio w sprzedaż pomoże obiektywnie ocenić stan i wartość instrumentu. Ponadto profesjonalny warsztat naprawy instrumentów dętych dysponuje wieloma narzędziami, dzięki którym może zdiagnozować problemy niewidoczne gołym okiem. Spojrzenie osoby trzeciej może zminimalizować ryzyko nietrafionej transakcji.
Mam nadzieję, że poruszyłem wszystkie najważniejsze kwestie związane z zakupem używanego instrumentu dętego drewnianego. Jakie metody stosujecie Wy, drodzy Czytelnicy?
Życzę Wam samych pewnych zakupów!
Grzegorz Kochański
GK Woodwind Atelier